Kultura piękna?

Czasami na Facebooku dzielę się z Wami różnymi myślami - czasami tymi bardziej kontrowersyjnymi, bo jestem ciekawa co myślicie na dany temat i jak ustosunkujecie się do pewnych argumentów. Czasami to co piszecie jest dla mnie świetnym sposobem na poszerzenie horyzontów, choć czasem dyskusje utykają....

Jednym z tematów, który regularnie wywołuje właśnie takie kulejące i trudne dyskusje jest temat koloru cery. Sporo osób pała do owej idei szczerą niechęcią, ale wiele będzie jej bronić...

Zawsze zapewniacie mnie, że moda na skwarkowe opalanie dawno minęła i muszę się z tym zgodzić. Opaloną na ciemny mahoń cerę dawno przestaliśmy kojarzyć z wakacjami w tropikach, a stała się znakiem rozpoznawczym "Blachar" (o których ja wolę myśleć "Polskie Ganguro" :)), robotników czy osób, które nie nadążają za modą i jeszcze się nie zorientowały, że mania skwarkowania dawno przeminęła.

Ale w ostatnim artykule, w którym starałam się przedstawić dlaczego ze strategicznego punktu widzenia ma sens unikanie przyciemnienia skóry, wypłynął dość ciekawy trend w komentarzach. Pojawił się motyw, że przecież złota opalenizna to nic złego (problem w tym, że nieważne czy opalenizna jest złota czy miedziana - tak samo paraliżuje wytwarzanie witaminy D w miesiącach, gdzie słońca jest mniej). Z tego wynikało proste skojarzenie - złota opalenizna to naturalna konsekwencja tego, że ktoś grał w siatkówkę ze znajomymi, wyjechał na wycieczkę, chodził na grilla, itd. Słowem, że ta złota opalenizna to oznaka, że ktoś jest towarzyski, ma znajomych i okazję do wychodzenia z domu.

Zaczęło mnie to zastanawiać, bo - jakby nie patrzeć - jest to pewien stereotyp, który najprawdopodobniej leży gdzieś w podświadomym fundamencie frazy "zdrowa opalenizna" - zdrowa, bo będąca symbolem tego, że osoba, która ją posiada, wychodzi z domu, ma siatkę znajomych, ma zasoby, by aktywnie organizować sobie czas. To nie jest coś, o czym myślimy świadomie. Mało kto będzie chodził się opalać z myślą "nie chcę, by otoczenie myślało, że jestem "no-lifem"", tak jak nikt nie kupuje markowej torebki myśląc "to po to, żeby wszyscy widzieli, jak dobrze mi się wiedzie". A jednak noszenie markowej torebki spotyka się z zainteresowaniem i aprobatą, tak jak opalenizna wzbudza ten właśnie pozytywny stosunek otoczenia. Kto nigdy nie był blady nie zrozumie, ile nacisku jest wywierane na osoby, które się nie opalają....

Gdy podzieliłam się z Wami tą myślą na Facebooku, wiele osób odpowiedziało, że to doszukiwanie się zbyt głębokich abstrakcyjnych związków, że opalenizna nic nie znaczy, że to tylko kwestia mody. Ale przecież mody się skądś biorą. Nie są wcale przypadkowym i nieznaczącym procesem. 

Dlaczego coś uznajemy za ładne/modne/godne pożądania? Co powoduje, że pewne rzeczy wypadają z łask, a inne są gloryfikowane? I czy umiemy myśleć i postrzegać w oderwaniu od tych idei? Gdzie jest tego początek?

Popatrzcie na modę: w latach powojennych dominowały dłuższe i pełne sukienki. Gdy nagle zniesiono reglamentację materiału, modnym było nosić "obfite" sylwetki w stylu klasycznego Dior'a. W latach 60-tych nagle dominowała chudziutka Twiggi, której chuda sylwetka szokowała w obliczu wspomnień powojennej biedy, odcinając się od lat, gdzie bycie krągłym oznaczało bycie zasobnym. Nagle możliwość pozwolenia sobie na chudość była nową oznaką "zasobności".

Lata 80-te to pokolenie yuppies - karierowiczów, chcących się szybo dorobić, stojących w kontraście z beztroskimi hippisami. Preferencja zmieniła się na atletyczną, chudą sylwetkę, ubraną w sportowe buty i frotowe skarpetki. W odpowiedzi na jet-setterskie aspiracje yuppies, w latach 90-tych pojawiła się wychudzona Kate Moss, trend na "heroin chic" i gandż, będący odrzuceniem konsumeryzmu poprzednich lat. I tak się koło toczy...

To, co jest "modne", nie jest przypadkiem. Jest efektem głębszych procesów kulturowych. I to, jak myślimy o kolorze skóry, nie jest od tego uwolnione.

Skąd właściwie pomysł na przyciemnianie cery? Czy opalenizna nie była domeną chłopstwa, kiedy zaś arystokracja pozostała alabastrowa? Warto zauważyć, że poprzedni wiek to wiek urbanizacji - coraz więcej osób zaczęło przenosić się do miasta. Rewolucja przemysłowa to czas, gdzie zaczęły wybuchać wśród dzieci epidemie krzywicy. Lekarze na początku XX wieku skojarzyli ekspozycję na słońce z mniejszym prawdopodobieństwem krzywicy i pierwsze powiązanie słońca ze zdrowiem wkroczyło do społecznej świadomości.

Legenda głosi, że Coco Chanel zapoczątkowała wśród arystokracji modę na opaleniznę, ale myślę, że znaczenie miał też fakt, że po wojnie wyjazd na wakacje odróżniał klasę średnią od biednej. Wdzianie skąpego bikini i wylegiwanie się na plaży było czymś więcej niż tylko przyjemnością - było aktem partycypacji w przemianach kulturowych. Choć na chwilę obecną ciężko powiązać opaleniznę z pieniędzmi, mam wrażenie, że mocno wiążemy ją z wizją pewnego "stylu życia" - życia, w którym są grille ze znajomymi, wypady na grę w siatkówkę na boisku, wycieczki w góry czy do ciekawych miast. Nikt nie myśli o tym wprost: "będę miał super życie społeczne i się opalę, żeby wszyscy wiedzieli". Mam wrażenie, że opaleniznę traktujemy jako dowód, swego rodzaju świadectwo, że żyjemy pełnią życia. Nie chodzi wcale o demonstrowanie tego innym. Myślę, że te rzeczy mają znaczenie dla nas samych, nawet jeśli nie poddajemy ich głębszej, świadomej refleksji. Ozłocenie skóry to konsekwencja tego, co obecnie uznajemy za atrakcyjny styl życia.

W Azji działa to do złudzenia podobnie. Ludzie może chcą czegoś innego, ale ich motywacje są bliźniacze. Gdy w Singapurze widzi się kobietę o mlecznej cerze, łatwo założyć, że stać ją na dobre kosmetyki, wizyty u kosmetyczki, wycieczki do Europy, a nie pobliskiej, wiecznie słonecznej, Tajlandii, że jeździ autem i nie stoi na przystanku co rano. Nikt nie patrzy na taką osobę z uproszczoną myślą "ale jest nadziana", tylko wzdycha "ta to ma fajne życie"... nawet jeśli go nie ma. Z polskiej perspektywy taki styl życia nie jest wcale atrakcyjny, ale w singapurskiej ekonomii jest symbolem sukcesu i statusu.

W Indiach funkcjonuje skojarzenie, że osoba o jasnej cerze osiągnie sukces (świetny artykuł w temacie: http://masalaola.blogspot.sg/2013/09/fair-and-lovely.html ). Nie trzeba być znawcą kultury, by wydedukować, że jest to postkolonialny spadek, gdyż kiedyś to biali Brytyjczycy mieli zarezerwowane najlepsze pozycje w wojsku i biznesie. Pytałam o to moje bliskie indyjskie przyjaciółki i obie potwierdziły, że osoba o jasnej skórze osiągnie sukces - zarówno w pracy, jak i w dobrym małżeństwie. Jedna z moich koleżanek ma dość ciemną cerę i pomstowała, że odbiło się to na wysokości żądanego przez rodzinę męża posagu. Widząc osobę o jasnej cerze, w Indiach myśli się "ten to będzie mieć dobre i łatwe życie", nawet jeśli ta osoba takowego mieć nie będzie.

Czy w Polsce nie mamy podobnych skojarzeń? Gdy widzimy osobę muśniętą słońcem, czy nie mamy naturalnych skojarzeń, że to pewnie osoba spędzająca czas aktywnie wypoczywając, co automatycznie uznajmy za dobry pomysł? Lub że taka osoba jest choćby zadbana; w sensie, że zadała sobie trud "ozłocenia się"? Nie myślimy o tym zbyt głęboko, nie analizujemy swoich myśli i spostrzeżeń, nie pytamy siebie, dlaczego te rzeczy uznajmy za pozytywne. Dodatkowo sztab cioć i babć, wiecznie ganiących bladawców, nie powoduje, że czujemy się zachęceni do drążenia tematu.

A wydaje mi się, że warto drążyć... Warto się zastanawiać. Warto powątpiewać. Te skróty myślowe, te normy i mody, które akceptujemy w swoim życiu, mają na nas ogromny wpływ. Na chwilę obecną szczupłość w połączeniu z atletyczną sylwetką kojarzona jest ze zdrowiem (nie wystarczy już być chudym, teraz chcemy być "fit"), opalenizna zaś z "życiem pełnią życia" (bo przecież nikt się nie ozłoci od siedzenia samotnie w domu... Co ciekawe, w Singapurze "życie pełnią życia" oznacza wydawanie sporych sum w restauracjach na spotkaniach ze znajomymi... co kraj to obyczaj ;p).

Ile jeszcze takich skojarzeń wkrada się do naszej świadomości? Jak bardzo pozwolimy im dyktować, jak mamy żyć?